In het Infomagazine van oktober van de wijkraad van Welgelegen stond onder het kopje ‘Een kijk in de wijk…’ een prijsvraag over oude foto’s van huizen in Apeldoorn, in het bijzonder in Welgelegen.
Één van de afbeeldingen betrof die van een statig huis met het opschrift ‘Veldzicht’. De redactie leefde in de veronderstelling dat dit het (nog bestaande) pand Deventerstraat 61 betrof. Dit pand is jaren geleden ingrijpend verbouwd. Die veronderstelling bleek onjuist.
De huidige bewoonster (naam bekend bij redactie) toonde oude foto’s uit het archief van CODA waarop te zien was dat haar huis ‘er net iets anders’ uitzag dan de villa van de prijsvraag. Hoewel, er waren ook grote overeenkomsten.
Nog niet zo lang gelden, vóór de coronacrisis, kwam ik regelmatig in het archief van de Vereniging Oud
Apeldoorn en heb daar met medewerkers wel gesproken over de ‘oude’ Deventerstraat en oude foto’s bekeken. Ik had het idee het ‘prijsvraaghuis’ al eens gezien te hebben. Waar? Hoe? Op onderzoek dus!

Doorgangshuis
Op de site van Berry Meester over de historie van de Parkenbuurt vond ik interessante informatie die
houvast gaf voor verder onderzoek. Ik citeer letterlijk:
Op 20 juli 1894 kocht de “Vereeniging tot Steun aan Verwaarloosden en Gevallenen” uit Amsterdam van de NV De Olster Steenfabrieken een stuk grond van 1566 centiare aan de Prins Mauritslaan voor zeshonderd gulden. In een Erica-boekje van 1895 staat uitgebreid beschreven waarmee deze vereniging bezig was, namelijk: “Hulp te verleenen aan: 1e Kinderen, wier opvoeding dreigt verwaarloosd te worden of reeds verwaarloosd wordt; 2e Oudere meisjes, die strengere leiding behoeven dan zij van hare ouders of voogden ontvangen”. De vereniging was werkzaam in vrijzinnig christelijke geest. Het eerste doorgangshuis “OudVeldzicht” stond aan de Deventerstraat (bij de OudVeldzichtlaan). Uit verder onderzoek bleek dat de bewuste villa ‘Veldzicht’ aan de Deventerstraat huisnummer 65 had. In de volksmond heette dit kennelijk het ‘doorgangshuis’. Op dezelfde site stond ook bovenstaande ansichtkaart van het huis.

Historie
De eerste vermelding van het huis stamt uit 1890 en behoort dus tot de oudere bebouwing van de noordkant van de Deventerstraat. Pas in 1913 werd de huidige huisnummering ingevoerd en kreeg het pand nummer 65. In het pand was de ‘Vereeniging tot Steun’ gevestigd. De vereniging die rond 1900 al actief was had de opvoeding van meisjes en jongens tot doel. In het pand aan de Deventerstraat werden de ‘groote jongens’ opgevangen. Uit berichtgeving in de kranten blijkt dat deze jongens werden opgeleid tot meubelmaker of houdsnijder. De producten werden van tijd tot tijd aan het publiek verkocht, bijvoorbeeld via de ‘bazaars’. Ze werden eveneens op tentoonstellingen van ‘huisvlijt’ getoond en
door een jury beoordeeld, zo lees ik in de krant van 1923. De ‘opvoeding’ van meisjes vond plaats in het pand ‘Nieuw Veldzicht’ aan de ‘Amersfoortsche Weg’. In november 1949 werd het (gerenoveerde) gebouw officieel overgedragen aan de ‘Wilhelmina Stichting’ door de toenmalige burgemeester A.L. des Tombes. Vanaf 1951 was in het pand het ‘Medisch Opvoedkundig Advies’ gevestigd. Tot zeker 1963 is het pand in gebruik geweest, laatstelijk door conciërge G.J. van Straaten.

Het dagelijks leven in het huis
In ons digitale tijdperk is het mogelijk ‘achter de computer’ onderzoek te doen en archieven te raadplegen. Heel veel informatie is inmiddels ontsloten en digitaal beschikbaar.
Één van die bronnen wil ik u beslist niet onthouden. Sinds een aantal jaren zijn door de Koninklijke Bibliotheek veel boeken, tijdschriften en kranten gedigitaliseerd en beschikbaar gesteld op de site www.delpher.nl. Het is beslist de moeite waarde deze site eens te bezoeken. Ik geeft u hier aan aantal voorbeelden die ik vond en uitstekend in het verhaal passen.
De ‘vereeniging’ had natuurlijk een bestuur, met voorzitter en bestuursleden. Voor de dagelijkse bedrijfsvoering had het huis een directeur of directrice. In de krant kunnen we lezen wie dat in de loop van de tijd zoal waren. Zo was rond 1890 mejuffrouw E.H. Rovers directrice, in 1903 werd dit mejuffrouw D. van der Koogh. De laatste vierde in mei 1923 haar 20 jarig jubileum, hetgeen aanleiding was tot een stukje in de ‘Nieuwe Apeldoornsche Courant’.

Het ‘wijkgebouw Oud Veldzicht’
Het pand op nummer 63, alsmede schuren en andere bijgebouwen, behoorden kennelijk ook tot de gebouwen van de ‘vereeniging’. In 1946 zijn de panden nummers 63 en 65 aangekocht door de gemeente. Ik denk dat vanaf die tijd de panden voor allerhande doelstellingen werden gebruikt. De Wilhelmina Stichting is al genoemd. Zo las ik dat in 1949 het ‘buurtgebouw’ was gevestigd in een schuur van Oud Veldzicht en dat op nummer 63 (1950) de ‘Buurtvereniging’ huisde. Trouwens, al veel eerder (1938) maakte de ‘Orkestvereeniging’ gebruik van (een van) de panden. In de krant is het nodige hierover te vinden. Heel aardig is natuurlijk te lezen in de krant van 27 mei 1950 dat Welgelegen een bloeiende damvereniging had die daar bijeen kwam.

Huidige bebouwing
In 1972 bestonden de panden op nummer 63 en 65 nog. In dit jaar werden de huizen aangesloten op het riool (toen pas!). Ik heb niet kunnen nagaan wanneer e.e.a. is afgebroken. Op dit moment staat op deze plaats een complex met 12 appartementen, nummers 63A-65F

Bronnen

• www.parkenbuurt.nl/stratenktmo/mauritslaanprins/mauritslaan-26.html
• www.delpher.nl

Delpher
‘Delpher’ is een enorm digitaal archief (120 miljoenpagina’s) van de Koninklijke Biblitheek met boeken, tijdschriften, kranten bulletins en veel meer. Voor elk onderzoek dat u doet zult u iets vinden. Tik bijvoorbeeld de zoekterm ‘veldzicht apeldoorn deventerstraat’ in de rubriek ‘kranten’ eens in. U zult verbaasd zijn.

Folkert Bruining